Ο θυρεοειδής είναι ένας ενδοκρινής αδένας σε σχήμα πεταλούδας, που βρίσκεται εξωτερικά στο κάτω μπροστινό μέρος του λαιμού. Η δουλειά του είναι να φτιάχνει μια ορμόνη που ονομάζεται θυροξίνη. Η ορμόνη αυτή χρειάζεται ιώδιο για να παρασκευαστεί και υπάρχει σε δύο μορφές:  την Τ4 (κυρίως) και την Τ3, ανάλογα με το αν περιέχει 4 ή 3 μόρια ιωδίου αντίστοιχα. Η λειτουργία του θυρεοειδούς ελέγχεται από ένα αδένα που βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου, ονομάζεται υπόφυση και εκκρίνει TSH. Οι ορμόνες του θυρεοειδούς αποθηκεύονται στο θυρεοειδή, φτάνουν μέσω του αίματος σε κάθε ιστό και κύτταρο του σώματος και είναι απαραίτητες για τη σωστή τους λειτουργία.

Υπερθυρεοειδισμός και θυρεοτοξίκωση. Τι είναι αυτό;

Ο υπερθυρεοειδισμός είναι ο ιατρικός όρος που περιγράφει οποιαδήποτε κατάσταση κατά την οποία παράγεται μεγάλη ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών από το θυρεοειδή σας, επειδή αυτός υπερλειτουργεί. Αντίθετα ο όρος θυρεοτοξίκωση αναφέρεται σε εκείνες τις καταστάσεις κατά τις οποίες υπάρχουν μεγάλα ποσά θυροξίνης στο αίμα, χωρίς όμως να υπερλειτουργεί ο αδένας σας.

Ποια είναι τα συμπτώματα του υπερθυρεοειδισμού;

Οι ορμόνες του θυρεοειδούς ελέγχουν γενικά το ρυθμό όλων των λειτουργιών στο σώμα. Εάν τα επίπεδά τους στο αίμα είναι ψηλά, κάθε λειτουργία του σώματος τείνει να επιταχυνθεί. Έτσι μπορεί να εμφανίζονται ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα συμπτώματα:

–      Άγχος, νευρικότητα, ευερεθιστότητα, δυσκολία στον ύπνο.

–      Μυϊκή αδυναμία-ειδικά στα χέρια και τους μηρούς, που πολλές φορές δυσκολεύει να σηκώσετε βαριά αντικείμενα ή να ανεβείτε σκάλες.

–      Τρεμούλιασμα στα χέρια.

–      Αυξημένη εφίδρωση, δυσανεξία στη ζέστη.

–      Ταχυκαρδία και αρρυθμίες στην καρδιά, με κίνδυνο σε ηλικιωμένους ή άτομα με προδιάθεση.

–      Απώλεια βάρους με φυσιολογική ή και αυξημένη όρεξη.

–      Υπερδραστήριο έντερο, ενίοτε και διάρροια.

–      Λέπτυνση δέρματος, εύθραυστα μαλλιά.

–      Στις γυναίκες διαταραχές στον κύκλο ή και διακοπή της περιόδου.

–      Στους άνδρες διόγκωση στο στήθος (γυναικομαστία), διαταραχές στη στύση ή ακόμα και στην ποιότητα του σπέρματος.

Ο υπερθυρεοειδισμός αρχίζει συνήθως αργά και τα συμπτώματα μπορεί αρχικά  να εκληφθούν ως απλή νευρικότητα λόγω στρες. Εάν έχετε προσπαθήσει να χάσετε  βάρος με δίαιτα, μπορεί να είστε ευχαριστημένοι με την επιτυχία σας μέχρι ο υπερθυρεοειδισμός, ο οποίος έχει επιταχύνει την απώλεια βάρους, να προκαλέσει και άλλα προβλήματα.

Επιπλέον στη νόσο του Graves (την πιο κοινή μορφή του υπερθυρεοειδισμού), μπορεί τα μάτια να είναι εξογκωμένα και τα βλέφαρα να φλεγμαίνουν. Κάποιοι ασθενείς έχουν διόγκωση στο μπροστινό μέρος του λαιμού, λόγω ύπαρξης μεγάλου θυρεοειδή αδένα (βρογχοκήλη).

Τι προκαλεί υπερθυρεοειδισμό;

Η πιο κοινή αιτία είναι η νόσος Grave’s. Στη νόσο αυτή το ανοσοποιητικό σύστημα παράγει αντισώματα που διεγείρουν ολόκληρο το θυρεοειδή. Αυτός πρήζεται και υπερλειτουργεί, ενώ πολλοί ασθενείς εμφανίζουν πρόβλημα στα μάτια τους (από απλό ερεθισμό μέχρι εξόφθαλμο και διπλή όραση). Στις πιο προχωρημένες και παραμελημένες καταστάσεις μπορεί να προκληθεί μέχρι και βλάβη στο οπτικό νεύρο, με αποτέλεσμα τύφλωση. Αυτός ο τύπος του υπερθυρεοειδισμού τείνει να εμφανίζεται σε συγγενικά άτομα (κληρονομικότητα) και είναι συχνότερος σε νεαρές γυναίκες.

Σε άλλες περιπτώσεις ένας ή περισσότεροι θυρεοειδικοί όζοι (μικρά καλοήθη ογκίδια στο θυρεοειδή) μπορεί να λειτουργούν ανεξέλεγκτα και αυτόνομα, με αποτέλεσμα υπερπαραγωγή ορμονών στο αίμα. Αυτή η κατάσταση είναι γνωστή ως τοξική οζώδης ή τοξική πολυοζώδης βρογχοκήλη.

Άλλες φορές η χορήγηση μεγάλων ποσών ιωδίου (χρήση Betadine ή φάρμακα όπως αμιοδαρόνη, σκιαγραφικό για αξονική) μπορεί  σε ένα θυρεοειδή που έχει προδιάθεση, να επάγει την υπερλειτουργία του.

Στη θυρεοτοξίκωση ο θυρεοειδής μπορεί προσωρινά να φλεγμαίνει, απελευθερώνοντας μεγάλα ποσά αποθηκευμένης θυροξίνης, χωρίς ωστόσο να υπερλειτουργεί (δηλαδή δεν φτιάχνει καινούρια ορμόνη). Οι ασθενείς έχουν  συμπτώματα του υπερθυρεοειδισμού και λέμε ότι πάσχουν από  θυρεοειδίτιδα. Αυτή η κατάσταση μπορεί να προκαλείται από βλάβη του ανοσοποιητικού συστήματος (σιωπηλή θυρεοειδίτιδα, μετά από τοκετό θυρεοειδίτιδα), από ιογενή προσβολή του αδένα (Υποξεία θυρεοειδίτιδα) ή φάρμακα (αμιοδαρόνη, Ιντερφερόνη-α).

Θυρεοτοξίκωση μπορεί επίσης να υπάρχει αν παίρνετε μεγαλύτερη δόση θυροξίνης σε χάπι.

Πώς γίνεται η διάγνωση υπερθυρεοειδισμού;

Αν ο γιατρός σας υποψιάζεται ότι έχετε υπερθυρεοειδισμό, η διάγνωση είναι συνήθως ένα απλό θέμα. Με την κλινική εξέταση θα ψηλαφήσει το θυρεοειδή σας, θα ελέγξει για ταχυκαρδία, τρέμουλο στα χέρια, το δέρμα σας, το βάρος σας και θα σας ρωτήσει για τυχόν άλλα συμπτώματα. Τυχόν βλάβες στα μάτια οδηγούν με ακρίβεια στη διάγνωση της νόσου Grave’s.

Η διάγνωση του υπερθυρεοειδισμού επιβεβαιώνεται με εργαστηριακή μέτρηση των ορμονών του θυρεοειδούς στο αίμα, αφού κάποιες φορές μπορεί να μην υπάρχουν καθόλου συμπτώματα (υποκλινικός υπερθυροειδισμός). Τα υψηλά επίπεδα θυροξίνης σε συνδυασμό με χαμηλά επίπεδά TSH είναι τα συνήθη ευρήματα. Επιπλέον ο γιατρός σας μπορεί να ζητήσει ένα σπινθηρογράφημα του θυρεοειδούς, όπου θα μπορέσει να διακρίνει αν ο θυρεοειδής σας υπερλειτουργεί και μάλιστα ποιο συγκεκριμένο κομμάτι του.

Πώς αντιμετωπίζεται ο υπερθυρεοειδισμός;

Δεν υπάρχει μία θεραπεία που ταιριάζει άριστα σε όλους τους ασθενείς με υπερθυρεοειδισμό. Η επιλογή του γιατρού σας σχετικά με τη θεραπεία επηρεάζεται από την ηλικία, το είδος και τη σοβαρότητα του υπερθυρεοειδισμού που έχετε, καθώς και από τυχόν ύπαρξη άλλων ιατρικών παθήσεων που μπορεί να επηρεάζουν την υγεία σας.

Αντιθυρεοειδικά φάρμακα

Αυτά είναι φάρμακα  (καρβιμαζόλη, μεθιμαζόλη ή προπυλθειουρακίλη) τα οποία δρουν εμποδίζοντας το θυρεοειδή να φτιάξει καινούρια ορμόνη. Είναι άμεσα αποτελεσματικά και δεν προκαλούν μόνιμη καταστολή του αδένα.

Στη νόσο του Graves, η θεραπεία με αντιθυρεοειδικά φάρμακα μετά από μια περίοδο 12-18 μηνών, συνήθως οδηγεί σε παρατεταμένη ύφεση της νόσου. Σε  ασθενείς με τοξική οζώδη ή πολυοζώδη βρογχοκήλη, τα αντιθυρεοειδικά συνήθως χρησιμοποιούνται προσωρινά, μέχρι την οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος με ραδιενεργό ιώδιο ή χειρουργική επέμβαση. Αν για οποιοδήποτε λόγο δεν μπορεί να υπάρχει οριστική λύση, μπορεί να χορηγούνται και συνεχόμενα.

Μπορεί να έχουν ήπιες παρενέργειες σε περίπου 5% των ασθενών που τα παίρνουν (δερματικό εξάνθημα, κνίδωση, γαστρεντερικές διαταραχές, περιστασιακά πυρετό και πόνους στις αρθρώσεις. Πολύ πιο σπάνια (1/500 ασθενείς) μπορεί να σας μειώσουν τον αριθμό των λευκών αιμοσφαιρίων (λευκοπενία). Τότε είστε ευάλωτοι σε λοίμωξη και αν μάλιστα τα λευκά αιμοσφαίρια εξαφανιστούν εντελώς (ακοκκιοκυτταραιμία), υπάρχει πιθανότητα για επικίνδυνης λοίμωξης. Επομένως αν παίρνοντας κάποιο από αυτά τα τα φάρμακα, κάνετε πυρετό ή πονόλαιμο θα πρέπει να κάνετε άμεσα μια γενική αίματος. Εφόσον διαπιστωθεί ότι το φάρμακο μείωσε τα λευκά αιμοσφαίρια, τότε πρέπει να διακοπεί. Μια άλλη πολύ σπάνια παρενέργεια είναι η βλάβη στο συκώτι: θα πρέπει να σταματήσετε το φάρμακο και να ενημερώσετε το γιατρό σας εάν κιτρινίσετε ή έχετε σκούρα ούρα (σαν κονιάκ)- λευκά κόπρανα, σοβαρή κόπωση, ή κοιλιακό άλγος.

 Ραδιενεργό ιώδιο

Ένας άλλος τρόπος για να αντιμετωπιστεί ο υπερθυρεοειδισμός είναι να  καταστραφούν τα θυρεοειδικά κύτταρα που υπερλειτουργούν με ραδιενέργεια: Το ραδιενεργό ιώδιο που χρησιμοποιείται σε αυτή τη θεραπεία χορηγείται εφ’άπαξ από το στόμα με μια μικρή κάψουλα, αφού προηγουμένως ελεγχθεί στοιχειωδώς ο υπερθυρεοειδισμός με αντιθυρεοειδικά φάρμακα. Μετά την κατάποση, μπαίνει στην κυκλοφορία του  αίματος και προσλαμβάνεται από τα υπερδραστήρια κύτταρα του θυρεοειδούς, όπου χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη για να φτιαχτούν θυρεοειδικές ορμόνες. Αυτό που δεν λαμβάνεται από το θυρεοειδή εξαφανίζεται από το σώμα μέσα σε λίγες μέρες, χρονικό διάστημα που καλό είναι να αποφεύγεται η στενή επαφή ειδικά με μικρά παιδιά ή εγκύους. Η ραδιενέργεια που σταδιακά απελευθερώνεται  καταστρέφει τα θυρεοειδικά κύτταρα στη διάρκεια μιας περιόδου εβδομάδων έως  μηνών, με αποτέλεσμα ο θυρεοειδής ή τα οζίδια να συρρικνώνονται και τα επίπεδα των θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα τελικά να επανέρχονται στο φυσιολογικό. Μέχρι να δράσει η ραδιενέργεια μπορεί να χρειαστούν αντιθυρεοειδικά φάρμακα για τον έλεγχο της νόσου.

Η θεραπεία αυτή είναι εξαιρετικά αποτελεσματική. Τις περισσότερες φορές μετά από λίγους μήνες τελικά εμφανίζεται υποθυρεοειδισμός (υπολειτουργία του θυρεοειδούς), μια κατάσταση λιγότερο επικίνδυνη και πολύ πιο εύκολα διαχειρίσιμη, καθώς  εύκολα  αντιμετωπίζεται με συμπλήρωμα θυροξίνης. Μερικές φορές οι ασθενείς παραμένουν υπερθυρεοειδικοί, αλλά σε μικρότερο βαθμό από ό, τι πριν: Γι ‘αυτούς μια δεύτερη θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο μπορεί να δοθεί αν χρειαστεί. Σε κάποιες περιπτώσεις νόσου Grave’s μπορεί να επιδεινωθεί προϋπάρχουσα οφθαλμοπάθεια, οπότε κρίνεται απαραίτητη η κατάλληλη προετοιμασία.

Η θεραπεία έχει χρησιμοποιηθεί για πάνω από 60 χρόνια. Η δόση που χορηγείται είναι μικρή και δεν προκαλεί καρκίνο, υπογονιμότητα ή ανωμαλίες κατά τη γέννηση. Σήμερα στις ΗΠΑ περισσότερο από 70% των ενηλίκων με υπερθυρεοειδισμό λαμβάνουν θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο, ενώ όλο και περισσότερα παιδιά  μπαίνουν στη διαδικασία αυτής της θεραπείας. 

Θυρεοειδεκτομή

Ο υπερθυρεοειδισμός σας μπορεί να  θεραπευθεί μόνιμα αν αφαιρεθεί χειρουργικά ο θυρεοειδής αδένας, αφού προηγουμένως ελεγχθεί φαρμακευτικά. Στη νόσο Grave’s ο γιατρός σας μπορεί να σας συστήσει μερικές ημέρες πριν από την επέμβαση, να λάβετε σταγόνες μη ραδιενεργού ιωδίου (Lugol ή υπέρκορο διάλυμα ιωδιούχου καλίου (SSKI): Αυτό το επιπλέον ιώδιο μειώνει την παροχή αίματος στο θυρεοειδή αδένα και κάνει την επέμβαση  ευκολότερη και ασφαλέστερη.

Ωστόσο το χειρουργείο είναι η τελευταία θεραπευτική επιλογή λόγω των ενδεχόμενων επιπλοκών, ειδικά αν ο χειρουργός δεν έχει μεγάλη εμπειρία στη χειρουργική του θυρεοειδούς. Αυτές περιλαμβάνουν βλάβη στους παραθυρεοειδείς αδένες που ελέγχουν τα επίπεδα του ασβεστίου στο αίμα (με αποτέλεσμα χαμηλά επίπεδα ασβεστίου μετεγχειρητικά) ή βλάβη στα νεύρα που ελέγχουν τις φωνητικές χορδές (προκαλώντας βραχνάδα στη φωνή). Αν αφαιρεθεί ο θυροειδής, πιθανότατα θα γίνετε υποθυρεοειδικοί, οπότε τα επίπεδα των θυρεοειδικών ορμονών σας θα χρειαστεί να αποκατασταθούν στο φυσιολογικό με συμπλήρωση φαρμακευτικά θυροξίνης εφ’όρου ζωής.

Οι β-αναστολείς

Ανεξάρτητα από τη μέθοδο που θα επιλέξει ο γιατρός για να αντιμετωπίσει τον υπερθυρεοειδισμό, μπορεί να συνταγογραφήσει μια κατηγορία φαρμάκων γνωστών ως β-αδρενεργικών αναστολέων. Τα φάρμακα αυτά δρουν ανακουφιστικά σε κάποια από τα συμπτώματα, αφού επιβραδύνουν τον καρδιακό ρυθμό, μειώνουν το αίσθημα παλμών, το τρέμουλο και τη νευρικότητα, μέχρι κάποια  από τις άλλες  θεραπείες να  μειώσει τα επίπεδα της θυροξίνης στο αίμα. Η προπρανολόλη  ήταν το πρώτο από αυτά τα φάρμακα που χρησιμοποιήθηκε, ενώ πλέον χρησιμοποιούνται και άλλα   (ατενολόλη, μετοπρολόλη), που είναι πιο βολικά καθώς χορηγούνται μία φορά την ημέρα. Όταν πλέον δεν είναι απαραίτητα διακόπτονται σταδιακά.

Πώς αντιμετωπίζεται η θυρεοτοξίκωση;

Η μείωση της δόσης  της προσλαμβανόμενης θυροξίνης αντιμετωπίζει το πρόβλημα, εφ’όσον αυτό είναι το αίτιο. Γενικά αντιμετωπίζουμε τα συμπτώματα (π.χ. με β-αναστολείς) και σπανιότερα χρειάζεται ειδικότερη αντιμετώπιση της κατάστασης (υποξεία θυρεοειδίτιδα).